ЗАСУЛИЧДЯН МАЙНЩОФФА ВЯ ЭЕРИЙЯ

Оводун прототипи, Марксын вя Войничин досту, жандармларын ряиси Мезентсеви эцнцн эцнорта чаьы гятля йетирмиш Степнйак-Кравчинскинин «Эизли Русийа» адлы китабы вар. Орада мяшщур ингилабчы 1860-70-ъи илляр Русийасында мцтлягиййятя гаршы мцбаризянин формалашма мярщялялярини тясвир едир.

Башланьыъда йеня дя Сюз вар. Эянъ задяэан балары Белинскини, Добролйубову, Бакунини, Эертсени охуйурлар. Дястя-дястя Авропайа тящсил алмаьа йолланыр вя бурада сосиалистлярин, Лавровун, Ткачовун тялиминин сещриня дцшцрляр. Исвечряйя щяким олмаг цчцн эялмиш Вера Фигнер артыг 2 ил сонра щяйатыны язилянлярин азадлыьына фяда етмяйя щазыр гийамчыдыр вя сонракы узун юмрцнцн 21 илини тякадамлыг камерада кечиряндя беля сечиминдян пешиман олмур. Йашлы няслин дилиндя аз гала сюйцш кими сяслянян «нищилист» кялмясини бу эянъляр башлары цстцня йазыб она мцсбят мяна верирляр, ону фяхрля дашыйырлар. Бу азадфикирлиликдян наразы олан чар Авропадакы тялябяляря эери дюнмяк ямри веряндя ися онлар бюйцк мямнунлугла Вятяня дюнцрляр – мцбаризяйя башламаг цчцн.

Бунунла да задяэан вя буржуа юладлары доьулуб баша чтдыьы режимин гяниминя чеврилирляр. Губернатор гызы Перовскайа, эенерал оьлу Осински, задяэан Брешко-Брешковскайа истисмара гаршы юлум-дирим савашынын авангардында эедирляр. «Землйа и Волйа» йараныр. Беляликля, режимя гаршы гийамы бу режимин юзцня доьма сандыьы, онун мющкямлянмясиня хидмят едяъякляри дцшцнцлян фярдляр башлайырлар.

Нищилистляря еля эялирди ки, халг ингилаба щазырдыр, садяъя онлары савадландырмаг вя йол эюстярмяк лазым. Минлярля эянъ задяэан «халгын арасына» йолланды. Онлары еля мужик тутуб полися верди. Яксяриййят ян эюзял иллярини мящбяс вя каторгада кечирди. Фикирляря айыглыг тядриъян эялди. Вера Засуличин атдыьы эцлляляр бир дюнцш нюгтяси олду. Нищилистляр анладылар ки, амансыз режим вя горхаг халгла цз-цзядирляр. Йалныз бир тактика галыр – халг цчцн, анъаг халгсыз вя аксийалар васитясиля мцбаризя. Беляликля, террористляр ерасы башлады. Онларын дилиндя аксийа – теракт иди.

Парчаланан «Землйа и Волйа»нын йериндя 2 тяшкилат – «Народнайа Волйа» вя «Чйорный передел» йаранды. Биринъиси зоракы тактиканы сечди, икинъиси ися маарифчиликдя галды вя тезликля итиб батды. «Народнайа Волйа»нын эцлля вя бомбаларынын сяси халгы йох, йалныз йени-йени эянъ задяэанлары, буржуалары, мешанлары ойатды. Та 20-ъи ясря гядяр ингилабчыларын арасында фящля вя кяндлиляр бюйцк азлыг тяшкил едирди. Истисмара гаршы мцбаризяни истисмарчы синфин ювладлары апарырдылар. Онлар зоракы тактикайа йалныз о вахт кечдиляр ки, бцтцн динъ йолларын перспективсизлийи бялли олду. Щяр эцнц юмрцнцн сон сящяри кими гаршылайан бу гийамчыларын едама да сакит вя сынмадан эетмяляри обывателлярдя олса-олса пассив ряьбят ойадырды…

… Щяр шей 100 ил сонра Алманийада тякрарланды. Истедадлы журналист Улрика Майнщофф, философ Щеэелин няслиндян олан Гудрун Енслинн вя шаир Щейдерлинкин няслиндян олан Андреас Баадер «Гызыл Орду Франксийасы»ны (РАФ) йаратды. Бу ордунун аз гала бцтцн цзвляри «гызыл эянъляр» иди – буржуазийанын ювладлары онун юзцня мейдан охуйурду.

Динъ нцмайишлярдян вя журнал мягаляляриндян башлайан йол йалныз о вахт ганлы яйлямляря кечди ки, легал фяалиййятин вя динъ мцбаризя методларынын еффект эятирмяйяъяйи бцтцн чылпагглыьы иля тясдигини тапды. Нятиъядя РАФ юз ли

… Азярбайъанда узаг Русийа вя 40 ил яввялки Алманийа ссенарисинин тякрарланмасы цчцн щакимиййятдя оланлар ялляриндян эяляни едирляр. Тотал щцгугсузлуг, игтисади сойьунчулуг вя сийаси мцбаризянин клоунадайа чеврилдилмяси йолу иля онлар наразы вя азадфикирли кясими еля дя зянэин олмайан алтернатив гаршышысына чыхарырлар. Бизим илляримиздя даща гязет мягаляляриня вя эизли типографийалара да ещтийаъ йохдур. Каьыз вариантында гадаьан олунмуш, йахуд истещсал олунмайан щяр бир билэини, китабы интернетдя тапмаг олар. Орада бцтцн ингилаб вя ингилабчылар вар. Истярсян Ленини оху, истярсян – Кропоткини, субоманданте Маркосу, Климованын юлцмгабаьы мяктубуну, йахуд Хогефелдин мящкямядя сон чыхышыны.

Охуйурлар вя гейдляри эютцрцрляр дя. Авангардда ися йеня дя тящсилли эянъляр эедяъяк. Онларын халга бюйцк цмидляри йеня пуч олаъаг. Вя йеня тарихин тякяри артыг кечилмиш трайекторийа иля фырланаъаг. Бундан Азярбайъана йахшымы олаъаг, писми? – бу суалын цзяриндя щакимиййятдякиляр дцшцнмялидир…дерлярини 1976-ъы илдя итиряндян сонра да сящнядян эетмяди. Онун цзвляринин сайынын 5 миндян чох, ряьбят бясляйянляринин ися 10 минлярля олмасы фактдыр…

Бцтцн чалышганлыглара вя эюзлянтиляря ряьмян, ъямиййятдя мязар сцкуту йаратмаг мцмкцн олмады. Дискуссийа вя ахтарышлар эедир. Зяиф интеллектуал кясимин эянъ нцмайяндяляри йалынялля дя олса, садяъя фикир мцъадиляси иля кифайятлянсяляр дя, бойун яйиб ъямиййятин 99 фазлик доминант щиссяси кими цфги позада дурмайыблар.

Индики Азярбайъанын вязиййятини 19-ъу ясрин 60-70-ъи илляринин чар Русийасында азадлыг мцбаризляринин вязиййяти иля мцгайися етмяк олар. Бизи бу гядяр эерийя апарыб чыхаран ися сон президент вя парламент сечкиляри олду. Мцбариз ъинащ идейасызлыг вя лидерсизлийин бцтцн негативлийи эюрдц. Эянъ пассионарлар лидер адландырдыгларына инамда ня гядяр йанылдыгларынын ифрат аъысыны йашады. Бу да дярин депрессийа иля нятиъялянди ки, онун давамыны щяля дя эюрмякдяйик.

Анъаг йаваш-йаваш топарланма эедир. Даща сюзя вя эурултулу андлара, гязет мсащибяляриня вя партийа бяйанатларына йох, ямяля вя йалныз ямяля инанан пассионарлар йетишир. Онлары «мцхалифят» вя «демократик дцшярэя» кими юзцндя сюздян башга щеч ня щифз етмямиш анлайышларла байраглары алтына йыьа билмяйяъякляр. Онлар лидердян лидерлик, гятиййят вя шяхси нцмуня тяляб едирляр. Вя эюзлядиклярини эюрмядикляриндян, дцнянки идолларынын мцгявваларыны тяпиклямяйя щазырдырлар.

Бу ахтарыш вя мцзакирялярдян кянарда дейилям. Йзыларыма резонанс вя алдыьым мяктублар буну тясдигляйир. Истяр-истямяз, бу адамларын фикир вя сяйляриня гиймят вермяк, разылашмаг, йа разылашмамаг шансым вар ки, ону да фювтя вермирям.

Кимлярдир бу ахтаран наразылар? Онлар илк нювбядя, дярин скептиклярдир. Дцнянядяк мцхалифят партийаларында идиляр, йа да кянрдан симпатийа бясляйирдиляр. Бу эцн ися, сечки мяьлубиййятляриндян нятиъя чыхарараг, щям лидеъикляри, щям дя халг адландырдыглары кцтляни гейри-сензор ифадялярля тянгид-тящгир едирляр. Онлара няйя эюряся еля эялир и, мян халгымызын мцбаризя кейфййятлярини тяриф едирям вя «Бу халг ня олдуьуну ютян нойабрда эюстярди» дейирляр. Вя мящз бурада сящв едирляр. Чцнки, онлар кцтля ичярисиндя юз фярдиликлярини итириб екстаза дцшдцкляри вахтлар мян «Халг цчцн, анъаг халгсыз» девизини тяклиф едирдим.

Онлар бу эцн мяьлубиййятин аъысыны йашадыгларындан «Щаны о дедийиниз халг? Дубинка башына дяймясин дейя гадынлары айаглайанлардырмы Азярбайъан кишиляри» сорушурлар. Мяним ися ъавабым 1988-ъи илдян айдындыр. Тибб Университетинин биринъи курс тялябясийдим вя о вахт кумир олан хырда провакатор Немят Пянащовун ъылыз психоложи портретини ъызыб сюзя чевиряндя юз тялябя йолдашларым мяня ъцзамлыйа бахдыглары кими бахырдылар.

Мян халгын кцтля психолоэийасына табе щярякят етдийини, кцтлянин севэисиин дя, нифрятинин дя мцвяггяти вя мянтигсиз олдуьуну, онун йалныз ортабаб мяняви кейфиййятляря малик (бу, ян йахшы щалдадыр) ъылыз дяллалларын вя пешякар интриганларын ардынъа эетдийини, кцтлядя фярдиййятин итдийиндяндир ки, истянилян фярдин ян бюйцк кцтлядян дя аьыллы олдуьуну йазанда, азяри халгынын ролуну кичилтдийими мяня сящв кими тутурдулар. Инди ися, цстцндян 15-17 ил кечяндян сонра, юз башларына дяйян зопа вя юз башларына эялян мяьлубиййят бу инсанлары кцтлядян ийряндириб. Вя мяним сакит формада 17 ил яввял дедиклярими бу эцн онлар истерик формада сюйляйирляр. Ня дейим? Аьыллы адам башгаларынын сящвиндян юйрянир, йатыб-йатыб лидеръиклярин наьылларындан зопа алтында ойанандан сонра «цчцнъц эюз»цн ачылмасы ися мцдриклик яламяти дейил. Бу, щятта ойаныш да дейил. Чцнки, кцтля бязян галиб дя эялир (Бизим тарихимиздя бу, дяфялярля олуб). Инанырам ки, бу эцн кцтляни пислямяйя башлайанлар, щансыса иъазяли в тящлцкясиз мцбаризя шяраитинин йаранаъаьы тягдирдя кцтля феноменинин йенидян тянтяняси фонунда йенидян индики тянгид-тящгирляри унудуб «аьыллы Азярбайъан халгы»ндан данышаъаг, бу эцн аз гала тцпцрдцкляри лидеръикляриня йалманыб йенидян партийаларына да дюняъякляр. Чцнки, онларын яксяриййятини айылмалары йох, удузмагдан доьан емосионал фурор вя аьры дилляндирир.

Мяня галдыгда ися, щямишяки кими, кцтлядян узаьам, халг цчцн чалышмаьын йолуну халгсыз чалышмагда эюрцрям вя цмидсиз, анъаг барышмадан йашайырам Бу, мяни йаланчы гялябялярдян вя иллцзор мяьлубиййятлярдян горуйур. Вя щямишя олдуьу кими, декабристляр, Эертсен, Вера Засулич, Степан Халтурин, Калйайев вя Степйак-Крачковски (Оводун прототипи) мяня даща йахындыр, няинки Азярбайъандакы псевдо-«халг щярякатлары» вя «мцхалифят партийалары»…

Рус ингилабынын биринҹи далғасынын ҝәтирдији илк гијамчылар кимиси ешафотда, кимиси һәбсдә өмрүнү баша вурандан сонра да јерләри бош галмады. Богораз һәмин вахтларда јазырды: “Биз ингилабы, “Народнаја Волја” партијасыны дирилтмәјә чалышырдыг. Чүнки, о ҹан үстәјди – үрәји чыхарылыб Шлисселбург адасында, даш кисәдә сахланырды, нәбзи исә чох зәиф, сапвари вурурду. Биз һәмин нәбз идик”.

Азәри мүхалифәтинин үрәји һеч вахт чыхарылыб Бајылда сахланылмајыб. Вера Фигнерин тәкадамлыг камерасы вә 25 иллик мәһбәс өмрү илә мүгајисә олунаҹаг факт бизләрә бәлли дејил. Бајыл јалныз сыравиләр үчүн узунмүддәтли мәскән олуб. О гајнар бахышлы, саф гијам дашыјан ҝәнҹләр үчүн ки, инам јери кими бахдыглары лидерләриндән гат-гат ҹәсур, истедадлы вә мүбариз олдугларына һејф ки өзләрини инандыра билмәјибләр. Онлар өзләрини Богоразын сөјләдији нәбзин һиссәләри сајыб(р)лар, һалбуки, әслиндә гијамын, азадлығын үрәји олмаға лајигдирләр.

Јерләр јенә дә сәһв дүшүб. Үрәк сајыланлар үрәксиз, өзүнү нәбз фәрз едән сыравиләр исә өз гијмәтләриндән хәбәрсиздирләр. Азәри ҹәмијјәтиндә азадлыға апаран јолун бу гәдәр мәғлубијјәтлә долу олмасынын әсас сәбәби дә елә будур.
Одур ки, кабинетдә отуруб бәјанатлар верәнләр – үрәк, һәјатларыны мүбаризәнин парлаг аловунда әритмәјә һазыр олан идеалистләр исә - нәбздирләр.

Вәзијјәт дәјишәҹәкми? – Будур әсас суал. Фәрди аилә мүстәвисиндә һәр 20 илдән бир тәкрарланан нәсилләрин мүбаризәсинин, “аталар вә оғуллар проблеми”нин азәри сијасәтинә нијә сирајәт етмәмәси өзлүјүндә парадоксдур. Мејдана јени нәсил чыхыб, бу нәсил јахшыны писдән, дүнәнин уғурларыны бу ҝүнүн бәднамлыгларындан ајырыб дәјәрләр шкаласында һәр биринә лајиг олдуғу јери вермәјә габилдир. Анҹаг бу нәсил тарих мејданына чыханда белә өзүндән әввәлки нәслин әл ишарәләри илә отуруб дурур. Буну баша дүшмәк чәтиндир – чүнки, тәгрибән 20 ил әввәл мүбаризәдә өн сәфи тутан лидерләр һарадаса иҹазәли гәһрәманларды, онларын архасында күтлә дајанырды, бу ситуасија зәифи белә ҝүҹлү ҝөстәрирди вә елә буна ҝөрә дә о илләрин ҹәсурлары сонракы илләрдә бир сабун говуғу кими партлајыб ҝетдиләр. Анҹаг инди мүбаризәјә гатыланлар нә күтләдән көмәк ҝөзләјә биләрләр, нә дә тәһлүкәсизлик гарантијалары вар. Онлар һарадаса ҝүндәлик гәһрәманлыг нүмајиш етдирирләр. Онларын ҹәсарәти вә идејасындан башга һеч нәләри јохдур. Ачығы, һеч бу да аз дејил.Анҹаг анлашылмајан одур ки, нијә үрәјә чеврилмәли нәбз һәлә дә хәстә, јорғун үрәкләрә сателлитлик едир.

1880-ҹы илләрдә “Народнаја Волја”ны јенидән дирчәлтмәјә чалышанлар өзләриндән әввәлкиләрә севҝи вә сәдагәтини сахламышдылар. Башга ҹүр неҹә ола биләрди ки? – Желјабов һәлә чара суи-гәсддә иштиракы тәсдигләнмәмиш досту Михајловла бирликдә едам едилмәсини тәләб етмишди. Степнјак-Кравчински тәшкилатынын гисасыны алмаг үчүн ифрат рисгли тактикаја әл атыб ҝүнүн ҝүнорта чағы жандармларын шефи Мезентсеви ҝүллә илә дә јох, хәнҹәрлә гәтлә јетириб сонра да “Гана ган” манифестини јазмышды. Онлар сонракылар үчүн мәктәб вә нүмунә идиләр. Сонра ҝәләнләрин онлары башлары үзәринә гојмалары тәбии иди.

Бәс биздә? Биздә јени нәсил – 20 јашлылар нәјә ҝөрә 15 ил әввәл лазым олан вахтда лазым олан јердә ола билмиш конформист вә сибарит “лидерләр”ә инамыны сахламалыдыр? Тәкҹә она ҝөрә ки, өзү мүстәгил ајаг үстә дајана билмир? Ахы өзүн јеримәк үчүн әввәлҹә буна ҹәһд етмәлисән. Инанырам, елә биринҹи ҹәһд уғурлу олаҹаг.

Өзләрини нәбз сајан ҝәнҹлик әслиндә үрәк олдуғуна инанмалыдыр. Че Ҝеварасајағы: “Мәним мәғлубијјәтим о демәк дејил ки, галиб ҝәлмәк мүмкүн дејиллди. Чохлары Еверестә јүксәлмәјә чалышараг мәғлуб олуб. Анҹаг сонунда Еверест фәтһ олунуб”.

“Тарихин үфүгләри һәлә ачыгдыр”, - Маркузе јазырды.

Јола чыхан ҝәнҹлик өз белиндә јол ҝетмәк истәмәјәнләри апармамалыдыр. О кәсләри ки, 15 илдир јолун башланғыҹында дајаныб бир аддым белә ирәлијә атмајыблар...

Men ele bilirdim ki, bu movzuya ancaq men girirem. Chunki hech kim hech bir munasibet bildirmirdi. Shriftlere geldikde ise, vaxtim, daha dogrusu o qeder pulum yoxdur ki, oturub bu yazilari deyishim. Kim isteyirse ona mail-le gondere bilerem yazilari.

Ҹорҹ Оруелл сон вахтлар севимли мүәллифимә чеврилиб. “Јенидәнгурма” илләриндә онун “1984” антиутопијасыны һәлә дәрҹ етмәдән бизләрә антикоммунизмин манифести кими сырыјырдылар. Китабы охумаг имканымыз јохду – дејиләнләрә кор-коранә инанырдыг. Һалбуки “1984” мәһз антибуржуа әсәрди, Оруелл исә сосиалистмиш. Онун антисовет тәблиғатда истифадәси исә мүәллифи тәһгир, тәбәәләри алдатмагды.

Сонрадан билдим ки, 34 јашы оланда Оруелл Испанија ингилабында иштирак етмәјә јолланыб. Онун орадан гајыдыб јаздығы “Каталонијанын хатирәсинә” әсәри исә бизә сирли испан ингилабынын үчүнҹү – һәм Гәрб, һәм совет тәблиғатындан фәргли тәрәфини ачыр.

Оруелл Испанијада 6 ај олур, вурушур, јараланыр, сәсини итирир, сағ бармагларынын һиссәви ифлиҹини “газаныр”, сонунда биртәһәр гачыб ҹаныны гуртарыр. Чүнки, бир чох көнүллүләр кими ону да һәбс, ола билсин дә едам ҝөзләјирди. Чүнки, о коммунист партијасынын дәстәсиндә јох, сирли ПОУМ тәшкилатынын көнүллүләри арасында иди. “Тротскичи” кими тәгдим олунан, ләғв едилән, лидерләри ҝүлләләнән, үзвләринә диван тутулан ПОУМ-ла исә испан компартијасы Франкоја гаршы апардығы савашдан да ҝүҹлү савашырды.

“Каталонијанын хатирәсинә” ҝөзләрим өнүндә 15 ил әввәлимизи ҹанландырыр. Бизим шәраитдә Франко ролунда ермәниләрди. Дахили ҹәбһәдә исә испан компартијасы, анархистләр вә ПОУМ арасында ҝедән савашы мүхтәлиф сијаси амбисиоз груплашмалар әвәзләмишди.

Оруелл 36-нын декабры илә 37-ин мајынын Барселонасынын мүгајисәсини верәндә санки 92-нин мајы илә 93-үн ијунунун Азәрбајҹанынын мүгајисәси јараныр. Ингилаб апоҝејини кечиб, гүруба ҝедир, сүстлүк, үмидсизлик, апатија јарадыр. Декабрда буржуалар хилас олмаг үчүн фәһлә кими ҝејинирди, ијунда исә артыг тәрсинәдир – һәбсдән јаха гуртулмаг үчүн Оруелл әсл буржуа ҝөркәминә ҝирир. Вә бу Барселонададыр – ингилаб вә пролетариат шәһәриндә.

Оруелли охујуб 92-нин мајында галиб ҝәләнләрин һакимијјәтдә гала билмәк еһтималыны өјрәнмәк истәјирсән. Ретроспектив нәтиҹә – АХҸ һакимијјәтинин һеч бир шансы јохду. Кечәк аргуентләрә.

Оруеллин “Каталонија”сында ПОУМ вә анархистләр сосиалист ингилабындан данышыр, коммунист вә сосиалистләр исә вәтәндаш мүһарибәсиндән вә буржуа ингилабындан. Фәрг чох бөјүкдүр. ССРИ испан коммунистләринә әввәл Феврал, сонра Октјабр Ингилабы (Русијадакы сајаг) етмәләрини төвсијә едир, анархистләр вә ПОУМ исә “Бирбаша сосиалист ингилабы етмәсәк, буржуазија бизи әзәҹәк” дејир вә һаглы чыхырлар. ССРИ-јә Франса илә мүгавиләси испан сосиализминин талејиндә даһа әһәмијјәтлидир, Франсаја исә гоншулугда сосиалист дөвләти ҝәрәк дејил. Бирбаша Октјабр ингилабы етмәк истәјән барышмаз ПОУМ вә анархистләр буна әнҝәлдир. Одур ки мәһв едилмәлидир. Нәтиҹәдә Франкоја бирҝә мүгавимәт әвәзинә коммунистләр диҝәр сол партијалары әзмәклә мәшғулдур. ССРИ-дәки 37-ҹи ил паралел олараг Испанијада да ҝедир – ҝизли мәһбәсләр, едам вә ишҝәнҹәләр, пассионарларын репрессијасы.

Оруеллин бизә ачдығы Испанија ингилабын мәғлублуг сәбәбләрини дә сөјләјир. Сәбәбләр икидир – ингилабчы гүввәләрин дахили мүһарибәси вә антифашист Испанијанын стратеҝијадан мәһрумлуғу. Хүсусән дә икинҹиси – чүнки, мәһз о репрессијалара сәбәб олду. Әлбәт, етиразлар ола биләр – неҹә јәни, стратеҝија јохду? Бәс антифашизм, солчулуг? Ингилабчы гүввәләр баш стратеҝијада бирликдән мәһрумдулар. Коммунистләр буржуа ингилабындан һансыса мүддәт сонра сосиалист ингилабынын баш верәҹәјини дејир, ПОУМ вә анархистләр исә буржуа ингилабыны рәдд едир бирбаша сосиалист ингилабыны тәләб едирдиләр. Антифашизмлә мүгајисәдә бу, даһа глобал мәсәләјди, антифашизм онун садәҹә бир тәркиб һиссәсијди. Неҹә ки бејнәлмиләлчилик.

92-нин мајында һакимијјәтә ҝәләнләрдә дә бу баш стратеҝија јохду. Онларын идејасыны, идеолоҝијасыны, һансы иҹтимаи-сијаси гурулуша чалышдыгларыны билмәк гејри-мүмкүндүр. Бунлар јохду. Варды һәлә чох тәмизләнмәли матриса вә популизм. Она ҝөрә дә 15 мај артыг 6 ај сонра дајагларыны итирди.

Сијаси һәрәкатын идеолоҝија вә стратеҝијадан мәһрумлуғу онун агонијасы демәкдир. Одур ки, чох тезликлә бу зәиф һакимијјәт гаршысында чохлу дүшмәнләр ҝөрдү. Дүшмәнләр ҝүҹлү дејилди, анҹаг һакимијјәт лап зәифди. Испанијадакы ПОУМ сајағы АХҸ дә рәгибини гијмәтләндирә, садәҹә ҝөрә билмәди. 17-ҹи илдә Ленинин сөјләдији “дәмир интизамлы партија” гура билмәдикләри дә дахили зиддијјәтләри артырды. Она ҝөрә 93-дә АХҸ-нин ичиндән бу гәдәр “коллаборасионист” чыхды.

АХҸ-нин илк нөвбәдә көһнә тәркиб парламентдән јахасыны гуртармасы лазымды – буну етмәдиләр. Һәрби өзбашыналыглара сон гојмалыјдылар – етмәдиләр. Кадр сијасәти дә өз јериндә - јени һакимијјәтдәкиләрин аз гала һамысы Сов.ИКП дахилиндә карјералары оха дәјмиш псевдокоммунист-псевдодемократларды. АХҸ дүшмәнини танымамагда вә зәифликдә ПОУМ, өз стратеҝијадан мәһрумлуғунда вә конкретикадан мәһрумлуғунда исә испан компартијасынын јолуну кечди.

Дахили Франко исә пусгуда дајаныб ҝөзләјирди...

Anarxist,zehmet olmasa mene e-maile yazilari gonder,xahish edirem.
Qaldi ki Memmed Suleymanov ve onun kosheleri..Bir vaxtlar Gundelik Azerbaycan qezetini mehz onun yazilarini oxumaq uchun her gun alirdiq.Gundeliyin saytinda da vardi butun kosheleri.
Shexsen ozunu tanimasam da yazilari,fikirleri ile dushunce terzimin formalashmasinda boyuk rolu olub..
Yaxshi ki,Azerbaycanda bele aydinlar var..

Birinci cumleni basha dushmedim. Ona gore de kechirem ikinciye. Link yoxdur.

“Бир кор дәјир дивара
Бизим дуалар кими”
(В.Сәмәдоғлу)

Билмирәм, итирилмиш илләрдән данышмаг нә дәрәҹәдә ҝүҹсүзлүк әламәтидир. Әҝәр сабаһ буҝундән башлајырса, бу ҝүн дүнәнин давамыса, дүнәндән исә руһумузда аҹы бир наразылыг галыбса, демәли, сабаһдан да јахшы нә исә ҝөзләмәк әбәсдир. Ахы бу, бир зәнҹирин һәлгәләридир вә бири өзүндән сонракыны формалашдырыр. Дүнәнин пешманлығы сабаһын јохлуғу илә барышмағын ејнидир.

Мәнә даһи Бродскинин мисралары даһа јахындыр: “Пәнҹәрә өнүндә ҝәнҹлијими јада салырам. Ҝаһ ҝүлүмсәјирәм, ҝаһ да түпүрүрәм”. Вә бир дә тәбии ки Камјунун девизи: “Үмидсиз, анҹаг барышмадан јашамалы”. Дәриндән ахтаранда, биз “итирлмиш нәслин” итирилмиш дүнәни һеч дә тәсвир едилән сајаг гаранлыг вә мәнасыз дејилди. Әввәл-ахыр, бу, БИЗИМ ҝәнҹлијимиз вә БИЗИМ һәјатымызды. Ону неҹә јашамышыгса, о ҹүрдүр. Башга ҹүр јашаја да биләрдик – алтернатив һәмишә варды. О илләри Еварист Галуа кими дә јашамаг оларды, Јан Палах кими дә, Иван Калјајев сајаг да. Биз исә орта јашымызда – “физиоложи бөһран” илләримиздә шикајәтләнәҹәк тәрздә јашадыг.

Әввәл-ахыр, Леннонун дедији кими, “Һәр кәсин 15 дәгигәлик мәшһур олмаг имканы вар”, Истиснасыз олараг, һәр кәсин. Бу, Һерострат мәшһурлуғу да ола биләр, Вера Засулич мәшһурлуғу да.

Биз фәрди өмрүмүзү јашајыб иҹтимаи резонанс истәјирик. Биз өз истәјимизә ујғун – рисгсиз вә данышмагла јашајыб сонра да ҹәмијјәтин хәстә галдығындан ҝилејләнирик. Мәҝәр ҹисмимизи бу илдән о бири илә саламат чыхармаг арзусу илә кечирдијимиз илләри башга ҹүр – гијамла, ингилабла, шәхси фәдакарлыгла јашамаға кимсә мане олурду? Бәлкә инди мане олурлар? Инсан кими јашамаға мане ола биләрләр, инсан кими өлмәјә - јох. Демәли, итирилмиш илләрдән данышанда кәдәр һиссинә јер олмамалыдыр. Чүнки, о илләри башга ҹүр јашамаға һәр кәсин шансы олуб. Јашамамышыг, ҹанымыз сағ олсун. Елә ҹанымыз сағ олсун дејә дә јашамамышыг.

Инсандакы горху, тәнбәллик, аҹҝөзлүк һиссләринин һәр биринин филоҝенетик (тәкамүл бахымындан) конкрет мәнасы вар. Гәдим инсана овуну саатларла, бәзән ҝүнләрлә пусгуда ҝөзләмәк лазымды. Бунун үчүн дә енержини бош јерә сәрф етмәмәк, бир јердә чахылыб галмаг ҝәрәкди. Гәдим инсанын чохлу тәбии дүшмәнләри варды – бу, горху вә тәһлукә һиссини тәкмилләшдирирди. Гәдим инсан ири һејваны шикар едәндә ону тез вә чох јемәлијди – сахламаг олмур, бир дә нә вахт әлә дүшәр. Бу, аҹҝөзлүклә мүшајиәт олунурду.

Инсан иҹтимаиләшиб, ералар дәјишиб, инерсија исә галыб. Тәнбәллик, горхаглыг, аҹҝөзлүк өз тәкамүлдәки ролуну итирсә дә, трансформасија олунараг јенә фәрдин һәјатында бөјүк рол ојнајыр. Нә вахтса онлар тәкамүлдә мүсбәт рол ојнајыб, инди исә инсанын ирәлијә инкишафынын тормозларыдыр. Һәлә илк мүдрикләр анламышдылар ки, фәрдләр өз инстинктив һәзз алмаг мејлинин ардынҹа дүшүб истәнилән чәтинликдән гачмаға чалышырса, бу, мәдәнијјәтин мәһвинә апарыб чыхара биләр. Инсан нәтиҹәдә зәифләјир, зәриф олур вә јалныз комфорту гијмәтләндирир. Чәтинликдән һәр вәҹһлә имтина едилир.

Һалбуки, Конрад Лоренсдән мәлумдур – тәкамүлүн ҝедишиндә ҹанлынын давранышы һәзз (мүкафат) вә изтираб (мәһрумијјәт) стимулларына табедир. Икинҹисинин ролу һеч дә биринҹидән аз дејил. О, фәрди давамлы едир. Бир чохһалларда исә мүәјјән давраныш формаларында мүкафатландырма организми сабаһкы һәззә ҝөрә бу ҝүнкү изтирабла разылашмаға вадар едир. Мараглы јемәјин ардынҹа ҹанлы ади һалда өзүнә рәва билмәдији рисгләрә ҝедир. Һалбуки, нормада һеч пәнҹәсини дә тәрпәтмәзди.

Инсанла да бу вәзијјәтдир. Ҹәмијјәти сабаһ уғур газанмаг үчүн мүсбәт, һәрәкәтвериҹи стимулла “силаһландырмаг” ҝәрәкдир. Јалныз бу һалда о, бу ҝүнүнә вә дүнәнинә ҝөрә ҝөз јашы төкүб шикајәтләнмәк әвәзинә, уғурсуз индисини уғурлу сабаһынын гапысы, прелүдијасы сајаҹаг. Бу стимул јалныз идеја ола биләр. Марксистләрдә бу, сосиал әдаләт иди, Һәсән Сәббаһда - ҹәннәт бағы, даралын милләчиләрдә - милләтчилик вә с. Бу бирләшдириҹи идејалар чешидлидир, јерли шәраитә оптимал оланы (һәм дә инсани вә бәшәри оланы) тапылмалыдыр. Бу һалда идеја сабаһкы мүкафат наминә бу ҝүнкү мәһрумијјәтләрә мејдан охумаға, барышмамаға вә ајаға галхыб рисг етмәјә сәбәб олаҹаг мүсбәт стимулун ролуну ојнајаҹаг. Тәнбәллик, горху вә аҹҝөзлүк дә јалныз тәкамүлдә һансы рол дашыјырдыса, о ролу илә кифајәтләнәҹәк.

Ҝәлин бизим илләримизи ләнәтләмәјәк. Стимуллары тапаг.

Cox teesuf ki, link vere bilmeyeceyik.Sebeb ise saytin azerbaycanin qeyretli hokumeti terefinden dagilmasi.Elimizde sadece yazilar var.Amma men imkan olduqca sriftleri deyisib yazaram...

Ela fikirdir ... Zehmet olmasa bundan sonra yazini qoy altinda ise attach olunmush fayli...

Щарайа эетмяк истядийини билмирдинся, щарайа эялиб чыхдыьын фярг етмяз.

Йох, яэяр йолун вардыса, йерин ися кядяр доьурурса, эцнлярин бириндя ещтирас долу ъящдлярля щяйатынын мянасы щагда суал цстцндя баш сындырмаьа башлайырсанса, маршруту дяйишмякдян, йа да оланла разылашмагдан башга чарян галмыр.

Бу фикирляр юзлярини интеллектуал сайанлара шамил олунур. Камйу йазырды ки, «Мцщарибядя йа юлцрляр, йа да мцщарибя иля йашайырлар».

Ясасы одур ки, интеллектуаллар бунларын щансына эедяъяк.

***

Өзүнүтяфтишдян сонра аддымламаг цчцн вур-тут 3 йол эюрцрям. Биринъиси – обывателликдир. Дцшцнцрляр ки, онсуз да бу дцнйаны дцзялтмяк онлара галмайыб, щеч баъармазлар да, чцнки, халг – инерт, кцтля – хяйаняткар, дцшмян – малиййя вя эцъ сарыдан нящянэдир. Онда галыр бу ъямиййятин ичиндя онун бир парчасы кими, анъаг ъямиййятдя щюкм сцрян дяйярсизликляри юзцня щопдурмадан автоном йашамаг ъящди. Йяни, чиркаб ичиндя тямиз галмаг яфяллийи. Йяни, «мян кцтлянин йанындайам, анъаг цтля кими дейилям». Бу йолла эедян интеллектуал йа 4 диварына чякиляряк, йа да еля топлум ичиндя галмагла яняняви ишини давам етдирир. «Няйим чатышмыр ки? Асылы дейилям, мцстягилям вя аилям, достларым, щюрмятим, севдийим иш вар. Даща ня лазым ки?» илк анда риторик эюрцнян фикирляр онун бейниндя доминантдыр. Бу йолу вахтиля бир чох йарадыъылар сечиб – йарадыъылыьыны 20 йашында битириб Африкайа йолланан Артцр Рембо, 1917-ъи илдян сонра Русийадан гачыб сонра ССРИ-йя дюнян йазычы граф Алексей Толстой, йахуд Максим Горки.

Бу йолу бу эцн иши йазмаг олан чохлары тякрарлайа биляр. Ахы ня гядяр сярт йазсан да (Яэяр конкрет адамларла савашмырсанса), сяня эюзцн цстя гашын вар дейян олмайаъаг. Сян дя синяня дюйцб дейяъяксян ки, эюрцрсян, диктатура шяраитиндя неъя чылпаг щягигятляри горхмадан йазырам, монархийанын сцтунларыны чцрцдцрям! Бир сюзля, кишиди бу! Щалбуки, сябяб садядир – бу эцнцн Азярбайъаны цчцн Радишев, йахуд Эертсен олсан беля, йаздыгларын монархийа цчцн щеч бир тящлцкя тюрятмир. Бир сюзля, юз эюзцндя йаратдыьын гящряманлыг образын – блефдир. Иъазя верилиб ки, йазырсан.

Бу ъцр обывателлийя гайыдан, анъаг юзцня щагг газандырараг юз эюзцндя йарадыъы кими галан бяндяляр цчцн диэяр хошаэялмяз нятиъя – обывателлийя дюнцб яввялки мяняви вя интеллектуал багажы сахламаг мцмкцн дейил. Юз эюзцндя юзцнц ня гядяр истяйирсян шиширт – сян обывателсян ки варсан. Бу ися диагноз дейил, щяйат тярзи, рцщцн вязиййятидир. Ящмяд Гайанын охудуьу кими «Тящлцкяли шерляр сюйляйиб дцнйайа саташмагдан» ня чыхар ки! Дцнйанын щеч веъиня дя дейил.

***

Обвателликдян йан кечянляр мцдриклийя эедирляр. Онлар ъямиййятдя галмырлар, чцнки, каннибаллар арасында веэетарианлыьын мцмкцнсцзлцйцнц дярк едирляр. Онлар ъямиййятдян гачыб тябиятя эедирляр. Нитсшенин Зярдцштц кими. Йахуд щамыдан гачан Селинъер кими. Вя онлар йалныз тябиятин китабыны охуйурлар. Онлар данышан битки дейилляр. Онлар сусан инсанлардыр. Инсан вя онун сцкуту – бир бирини тамамлайан 2 мющтяшямлик.

Тябияти ъямиййятдян йухары гойанлар ня вахтса эери гайыда билярляр. Бу вахт онлар йалныз зяфяр цчцн дюнцрляр.

***

Бу йол цчбуъаьынын цчцнъц тяряфи гийамдыр. Обывателлийя дюнмяйян вя мцдриклик далынъа тябиятя йолланмайан интеллектуаллар гийама эедирляр. Эцндялик вя фасилясиз гийама. Онлар Еварист Галуаны вя Че Эевараны йандыран йолун бцтцн тящлцкялилийини билирляр, анъаг юзлярини нятиъядя йох, просесдя тясдиг едирляр. Нитсше «Зяифя зяиф, эцълцйя эцълц олмаг асандыр» йазанда бу гябил инсанлары да нязярдя тутуб. Обывателя юз мяншяйиня дюнмяк неъя асандырса, гийамчыйа гийам етмямяк бир о гядяр чятиндир. Интеллектуал обывател щяйат тярзиня гайыданда юзцня щагг газандырмаг цчцн йцзлярля бящаня, щятта бцтюв бир систем уйдурур. Гийамчыйа ися юзцнц тапмаг цчцн щеч бир фярди сябяб лазым дейил. Гийам да рущун вязиййятидир.

***

Беляликля, кядярли вя удузмуш интеллектуалын перспективиндя цчъя йол вар – обывателлик, мцдриклик вя гийамчылыг. Ким сечимини едибся, уьурлу олсун. Бу сечимляр бирдяфялик вя дюнмяз олур.

Ян дящшятлиси ич дцнйанын мяшщур Буридан ешшяйи сайаьы бу цч йолун арасында галмасыдыр. Тяряддцдцн мцддяти юмрцн узунлуьу гядяр дя ола билир. Бу о щалдыр ки, «Йа щяр шей, йа щеч ня!» принсипи щакимдир. Йарымгийамчы-йарымобывател олмаг нонсенсдир.

Бяхтявяр о адамдыр ки, тяряддцдляри гуртарыб…

Buradan daha yaxshi oxunur.