Memmed Suleymanovun azerbaycan ve rus dillerinde yazdigi yazilari ozunun yaratdigi blogda oxuya bilersiniz. Bu yazilarin bir qismini her halda foruma da yerleshdireceyik. Blog demek olar ki, her gun yenilenecek. "Gundelik Azerbaycan"dan sonra oxuya bilmediyimiz Memmed Suleymanovu indi rahatca oxuyacagiq. http://blogs.mail.ru/mail/mameds/
"АҒ ГАРҒАЛАР" серијасындан. 1. Леонид КАННЕҜ
1993-ҹү илин апрелинин сонларында Ҹәбрајылдајам. Өтән јајдан сонра бу рајона икинҹи дәфәдир ҝәлмишәм. О вахткы оптимизм сәнҝијиб вә рајонда әсәби һәјәҹан һөкм сүрүр. Һәр һалда 3 ај сонра олаҹаг паника јохдур.
Мән көнүллүјәм. Лап Оруелл кими. Анҹаг даһа көнүллүләр лазым дејилләр. Вә бир нечә ҝүндән сонра мәнә 24 саат әрзиндә рајону тәрк етмәк әмри верилир. Мүтәәссирәм, анҹаг барышмалыјам.
Бакыја гајытмаг әрәфәсиндә рајон мәркәзини долашырам. Телефон стансијасындан Бакы илә данышырам. Сонра растыма чыхан китаб мағазасына ҝирирәм. Мүштәриләр јохдур, анҹаг мағаза ишләјир. Елә орада да өмрүмдә илк дәфә Марк Алдановун ады илә растлашырам. Һәмин илин ән бөјүк кәшфини етмәјимдән хәбәрсиз, садәҹә ады ҹәледиҹи олдуғундан, онун јумшаг габыгда, назик "Уритскини гәтли" китабыны ҝөтүрүрәм. Бу әсәрдән башга китабда Наполеон һаггында олан "Мүгәддәс Јелена, балаҹа ада" да вар. Мүһарибә мәни ән севимли мүәллифләримдән бири илә таныш едир. Бу мүәллиф исә өз танышы Леонид Каннеҝисерлә.
О вахт рус террорунун парлаг плејадасы барәдә һәлә аз охумушдум. Хүсусилә Албер Камјунун "Гијам едән инсан"ындакы тәсвирләр ҝүҹлү тәсир етмишди. Борис Савинкову вә Роман Гулу сонракы илләрдә охујаҹагдым. Елә Алданову да танымырдым. Бу ерудит, кимјачы, сијасәтчи, тарихчи, јазычынын "Улм ҝеҹәси"ни, "Маратын өлүмү"нү вә диҝәр чохсајлы јазыларыны мүталиәм һәлә ирәлидәјди. Вә таныш олдуғум илк китабы мәни она елә бағлады ки, интернет ерам башлананадәк ишим-пешәм Алдановун китабларыны ахтармаг олду.
"Уритскинин өлүмү"нү сајҹа нечә дәфә аҹҝөз бир һәвәслә мүталиә етдијими билмирәм. Һәр дәфә дә мәни јенидән һәјәҹанландырыб, сакит бурахмајыб. Алдановун Уритскинин гатили барәдә дедији "О, Достојевски гәһрәманы олмаг үчүн доғулмушду" кәлмәси исә мәнә јолдашларымын јапышдырдығы "Достојевски персонажы" етикети илә сәсләширди. Анҹаг Каннеҝисер 22 јашында ҝетди, мән исә бурада отуруб онун барәсиндә јазырам.
Сырф тәсадүфдәнми, онун аксијасы Фпнни Капланын Ленинә суи-гәсди илә ејни ҝүндә олду – 30 август, 1918-ҹи ил. Уритски сәһәр саат 11-дә өлдүрүлдү, Ленин исә ахшам јараланды. Вә бу 2 синхрон суи-гәсд 5 сентјабрда "Гырмызы террор"ун рәсмиләшмәси илә битди.
Каннеҝисер чох зәнҝин бир адамын өвладыјды. Есерди. Онун вә достлары барәдә Алданов јазырды ки, "Онлар гәдәр јүксәк мәнәвијјатлы вә фәдакарлыға һазыр адамлар олмајыб". Августун әввәлиндә досту Перелтсвејг ЧК тәрәфиндән тутулуб едам олунур. Ленинград ЧК-сынын комиссары Моисеј Уритскини өлдүрәндән сонра сорғу олунан Каннеҝисер дә мотив кими бу һадисәни ҝөстәрир. Бу ҝәнҹ мәшһур Савинковла, Јесенинлә достлуг едирди, Марина Светајева илә јахын танышды. Керенскини тәрәннүм едирди. Феврал ингилабыны алгышламышды. Шерләр јазырды, фәлсәфә илә мәшғул олурду. Октјабр ингилабыны сојуг гаршылајыр. Брест мүгавиләсини исә хәјанәт сајыр.
Алданов һәмин вахтлар Ленинградын суи-гәсдчиләрлә долу олдуғуну гејд едир. Бу јенијетмә вә ҹаванлар силаһ ҝәздирир, өзләринин "ҝизли ојун"уну ојнајырдылар. Онлар о гәдәр конспирасијадан аралы вә демонстратив идиләр ки, бир чохунун дәрһал әлә кечмәмәсини анҹаг ЧК-нын пешәкарлығынын ашағы олмасы илә изаһ едирләр. Анҹаг Перелтсвејгин едамындан сонра Каннеҝисер еһтијатлы олмаға башлајыр. Ҝеҹәләр евиндә галмыр вә чекистләр онун һәмин ҝүнләрдә һарада ҝеҹәләдијини елә дә ајдынлашдыра билмирләр.
Суи-гәсд ҝүнү сәһәр тездән евә ҝәлир. Сәһәр јемәјини јејиб нахош атасынын отағына кечир. Шаһмат ојнамағы тәклиф едир. Вахт еркән олса да, тәәҹҹүбләнән ата разылашыр. Леонид партијаны удузур. Анҹаг олдугҹа чох удмаг истәјирмиш. Ҝөрүнүр, ојунун нәтиҹәси илә өз талејинин сону арасында һансыса символика ахтарырмыш. Атасынын јени ојун тәклифинә "Ҝетмәк вахтыдыр" дејир вә күчәјә чыхыб велосипедлә ЧК-нын бинасына јолланыр.
Вестибүлдә 20 дәгигәдән чох Уритскинин ҝәлмәсини ҝөзләјир. Уритски лифтә минмәјә һазырлашанда исә 6-7 аддымлыг мәсафәдән ҹәмиси 1 дәфә атәш ачыр. Пис атыҹы олдуғу һалда, бу бирҹәҹик ҝүллә илә дүшмәнини өлдүрүр. Сонра әлиндә револвер күчәјә чыхыб велосипеди илә сүрәтлә узаглашыр. Һалбуки, револвери ҹибинә гојуб пијада һадисә јериндән узаглашсајды, күтләјә гарышыб јох ола биләрди. Беләдә исә ардынҹа машынла изинә дүшүрләр. Бир евә ҝирир. Орадан киминсә асылгандакы палтосуну ҝејиниб бинадан сакин кими чыхмаг истәјир. Бинанын һәндәвәриндә чохлу адам ҝөрүб атәш етмәјә башлајыр - өзү өзүнү әлә верир. Вә јахаланыр.
Онун сонадәк сакитлијини вә гүруруну сахладығыны јазырлар. Ону диндирмәк үчүн Москвадан тәҹили олараг Дзержински ҝәлир. Алдановун јаздығына ҝөрә, Уритскинин өлүмүндән сонра онларла адам тутулуб сонра ҝүлләләнир. Каннеҝисерин ата-анасы вә баҹысыны да һәбс едирләр (Онун бөјүк гардашы 1918-ин әввәлиндә интиһар етмишди), анҹаг сонра сәрбәст бурахырлар. Бәхтсиз аилә Русијада өзләринә әзиз олан нә варса һамысыны – 2 оғлуну, хошбәхтлијини, статусуну, сәрвәтини – итирәндән сонра Авропаја көчүр. Орада еһтијаҹ ичиндә өмүрләрини баша вурурлар.
Каннеҝисер бу ҝүн дә реабилитасија олунмајыб. Сонунҹу имтинаја 1992-дә Русија ФСБ-си имза атыб.
"Перестројка" вахты онун барәсиндә сенсасија хатиринә мүхтәлиф "тарихчиләр" фәргли версијалар јаратды. Ҝуја ки, о ЧК-нын өз аҝентијмиш вә Уритскинин гәтлини дә елә өз идарәси сифариш верибмиш (Мәсәлән, Н.Зенкович "Суи-гәсдләр вә инссенировкалар" китабында буну јазыр, һәтта Алданова "һүҹум" да чәкир). Бу версијалар о гәдәр елементар мәнтигдән узаг вә инсан талејинә биҝанәликлә долудур ки, онлары һеч саф-чүрүк етмәјә дә дәјмәз. Бу аналитикләр инанмырлар ки, ингилабчы өз достунун едамына ҝөрә террор актына ҝедә биләр. Һалбуки, Русија тарихиндә - истәр "Народнаја Волја", истәр есерләрдә - бу ҹүр нә гәдәр десән мисаллар вар. Мәҝәр Степнјак-Кравчински дә жандармларын шефи Мезентсеви едам олунан досту Ковалскини гисасыны алараг хәнҹәрдән кечирмәдими?! Јох, бу үлви достлуг бу ҝүнүн "һуманистләр"инә јаддыр. Ја Вера Засулич һәтта танымадығы дустағын дөјүлмәсинин гисасыны алмаг үчүн әлинә силаһ алмадымы? Бир сөзлә, сөһбәт зөвгләр вә дөврләр сөһбәтидир. Өзләринин дәјәрсизликләрини һамыја шамил етмәјә иддиа бу "тарихчиләр"дә һансы һагладыр, билмирәм…
Каннеҝисердән исә бир нечә шер, Марк Алдановун "Уритскинин гәтли", Светајеванын хатирәләриндә бир нечә абзас галды. Достојевскинин гәһрәманы, олсун ки, һеч бунлара да иддиа етмирди…
Sizi salamlayiriq Qonaq | RSS
