Ravikin yuxarida verdiyi yazinin adi "Demokratiyanin Qurubu"dur. Yanlishliq olub. Бизим илләр
Билмирәм, итирилмиш илләрдән данышмаг нә дәрәҹәдә ҝүҹсүзлүк әламәтидир. Әҝәр сабаһ буҝундән башлајырса, бу ҝүн дүнәнин давамыса, дүнәндән исә руһумузда аҹы бир наразылыг галыбса, демәли, сабаһдан да јахшы нә исә ҝөзләмәк әбәсдир. Ахы бу, бир зәнҹирин һәлгәләридир вә бири өзүндән сонракыны формалашдырыр. Дүнәнин пешманлығы сабаһын јохлуғу илә барышмағын ејнидир.
Мәнә даһи Бродскинин мисралары даһа јахындыр: "Пәнҹәрә өнүндә ҝәнҹлијими јада салырам. Ҝаһ ҝүлүмсәјирәм, ҝаһ да түпүрүрәм". Вә бир дә тәбии ки Камјунун девизи: "Үмидсиз, анҹаг барышмадан јашамалы". Дәриндән ахтаранда, биз "итирлмиш нәслин" итирилмиш дүнәни һеч дә тәсвир едилән сајаг гаранлыг вә мәнасыз дејилди. Әввәл-ахыр, бу, БИЗИМ ҝәнҹлијимиз вә БИЗИМ һәјатымызды. Ону неҹә јашамышыгса, о ҹүрдүр. Башга ҹүр јашаја да биләрдик – алтернатив һәмишә варды. О илләри Еварист Галуа кими дә јашамаг оларды, Јан Палах кими дә, Иван Калјајев сајаг да. Биз исә орта јашымызда – "физиоложи бөһран" илләримиздә шикајәтләнәҹәк тәрздә јашадыг.
Әввәл-ахыр, Леннонун дедији кими, "Һәр кәсин 15 дәгигәлик мәшһур олмаг имканы вар", Истиснасыз олараг, һәр кәсин. Бу, Һерострат мәшһурлуғу да ола биләр, Вера Засулич мәшһурлуғу да.
Биз фәрди өмрүмүзү јашајыб иҹтимаи резонанс истәјирик. Биз өз истәјимизә ујғун – рисгсиз вә данышмагла јашајыб сонра да ҹәмијјәтин хәстә галдығындан ҝилејләнирик. Мәҝәр ҹисмимизи бу илдән о бири илә саламат чыхармаг арзусу илә кечирдијимиз илләри башга ҹүр – гијамла, ингилабла, шәхси фәдакарлыгла јашамаға кимсә мане олурду? Бәлкә инди мане олурлар? Инсан кими јашамаға мане ола биләрләр, инсан кими өлмәјә - јох. Демәли, итирилмиш илләрдән данышанда кәдәр һиссинә јер олмамалыдыр. Чүнки, о илләри башга ҹүр јашамаға һәр кәсин шансы олуб. Јашамамышыг, ҹанымыз сағ олсун. Елә ҹанымыз сағ олсун дејә дә јашамамышыг.
Инсандакы горху, тәнбәллик, аҹҝөзлүк һиссләринин һәр биринин филоҝенетик (тәкамүл бахымындан) конкрет мәнасы вар. Гәдим инсана овуну саатларла, бәзән ҝүнләрлә пусгуда ҝөзләмәк лазымды. Бунун үчүн дә енержини бош јерә сәрф етмәмәк, бир јердә чахылыб галмаг ҝәрәкди. Гәдим инсанын чохлу тәбии дүшмәнләри варды – бу, горху вә тәһлукә һиссини тәкмилләшдирирди. Гәдим инсан ири һејваны шикар едәндә ону тез вә чох јемәлијди – сахламаг олмур, бир дә нә вахт әлә дүшәр. Бу, аҹҝөзлүклә мүшајиәт олунурду.
Инсан иҹтимаиләшиб, ералар дәјишиб, инерсија исә галыб. Тәнбәллик, горхаглыг, аҹҝөзлүк өз тәкамүлдәки ролуну итирсә дә, трансформасија олунараг јенә фәрдин һәјатында бөјүк рол ојнајыр. Нә вахтса онлар тәкамүлдә мүсбәт рол ојнајыб, инди исә инсанын ирәлијә инкишафынын тормозларыдыр. Һәлә илк мүдрикләр анламышдылар ки, фәрдләр өз инстинктив һәзз алмаг мејлинин ардынҹа дүшүб истәнилән чәтинликдән гачмаға чалышырса, бу, мәдәнијјәтин мәһвинә апарыб чыхара биләр. Инсан нәтиҹәдә зәифләјир, зәриф олур вә јалныз комфорту гијмәтләндирир. Чәтинликдән һәр вәҹһлә имтина едилир.
Һалбуки, Конрад Лоренсдән мәлумдур – тәкамүлүн ҝедишиндә ҹанлынын давранышы һәзз (мүкафат) вә изтираб (мәһрумијјәт) стимулларына табедир. Икинҹисинин ролу һеч дә биринҹидән аз дејил. О, фәрди давамлы едир. Бир чохһалларда исә мүәјјән давраныш формаларында мүкафатландырма организми сабаһкы һәззә ҝөрә бу ҝүнкү изтирабла разылашмаға вадар едир. Мараглы јемәјин ардынҹа ҹанлы ади һалда өзүнә рәва билмәдији рисгләрә ҝедир. Һалбуки, нормада һеч пәнҹәсини дә тәрпәтмәзди.
Инсанла да бу вәзијјәтдир. Ҹәмијјәти сабаһ уғур газанмаг үчүн мүсбәт, һәрәкәтвериҹи стимулла "силаһландырмаг" ҝәрәкдир. Јалныз бу һалда о, бу ҝүнүнә вә дүнәнинә ҝөрә ҝөз јашы төкүб шикајәтләнмәк әвәзинә, уғурсуз индисини уғурлу сабаһынын гапысы, прелүдијасы сајаҹаг. Бу стимул јалныз идеја ола биләр. Марксистләрдә бу, сосиал әдаләт иди, Һәсән Сәббаһда - ҹәннәт бағы, даралын милләчиләрдә - милләтчилик вә с. Бу бирләшдириҹи идејалар чешидлидир, јерли шәраитә оптимал оланы (һәм дә инсани вә бәшәри оланы) тапылмалыдыр. Бу һалда идеја сабаһкы мүкафат наминә бу ҝүнкү мәһрумијјәтләрә мејдан охумаға, барышмамаға вә ајаға галхыб рисг етмәјә сәбәб олаҹаг мүсбәт стимулун ролуну ојнајаҹаг. Тәнбәллик, горху вә аҹҝөзлүк дә јалныз тәкамүлдә һансы рол дашыјырдыса, о ролу илә кифајәтләнәҹәк.
Ҝәлин бизим илләримизи ләнәтләмәјәк. Стимуллары тапаг...